Phật Học Phổ Thông quyển 3
Tác giả : Hòa thượng Thích Thiện Hoa
Nhà xuất bản :
1.ÔNGTUBỔĐỀHỎIPHẬTHAICÂUQUANTRỌNG[^]
Khiđó,ởtrongđạichúng,ôngTrưởnglãoTuBồĐềđứngdậy,véntayáobênhữu,gốiquỳxuống,chắptaycungkínhvàbạchPhậtrằng:
“HyhữuthayĐứcThếTôn!Ngàithườngnhớnghĩvàbảohộcácvịbt.NgàirấthaykhéodạybảocácvịBồTát.
BạchThếTôn!NếucóngườipháttâmBồĐềmuốncầuquảPhật,thì:
Làmsaohàngphụcvọngtâm?
Vàlàmsaoantrụchơntâm?
LƯỢCGIẢI
Đoạnnày,ôngTrưởnglãoTuBồĐềhỏiPhậthaicâuquantrọng,đểmởđầu,phậtnóikinhBátNhã.
“Hàngphụcvọngtâm”và”antrụchơntâm”làvấnđềkhónhất.NhưngnếungườipháttâmBồĐề,màkhông”hàngphụcđượcvọngtâm”và”antrụchơntâm”thìkhôngbaogiờchứngđặngquảPhật.
Vậy”làmsaohàngphụcvọngtâm?”
Và”làmsaoantrụchơntâm?”
Đólàđiềuquantrọng,màôngTrưởnglãoTuBồĐề,đãđạidiệnchotoànthểđạichúng,đứnglêncungkínhhỏiPhật.
LãnhhộiđượcdiệunghĩacủakinhnàynênNgàiXuyênThiềnsưcólàmbàitụngrằng:
Nguyênvăn(dịchâm):
Nễhỷngãbấthỷ
Quânbingãbấtbi
Nhạntưphihànbắc
Yếnứccựusàoqui
Thunguyệtxuânhoavôhạný
Cátrungchỉhứatựgiatri
Dịchnghĩa
Ngườivuitachẳngvui
Ngườibuồntachẳngbuồn
NhạnbayvềbiểnBắc
YếnnhớổtrờiNam
Xuânhoathunguyệtvôcùngý
Lãnhhộithếnàotựmìnhthôi(biết)
ĐẠIÝ
BàinàydiễntảlýBátNhãvôtrụ
Haicâuđầunóivề”vôtrụvôchấp”.Bacâusautảcanhvậtthiênnhiên,nhưnhạnbayvềbiểnBắc;chimyếnnhớtổbayvềphươngNam,mùaxuânđếntrămhoađuanở,mùathuthìmặttrăngsángtỏ.
Bứctranhtuyệtdiệucủavũtrụbaola,vôcùngýtứ,biểulộ”BátNhãchơnnhư”.Tựngườingộlấy.
***
2.PHẬTKHENÔNGTUBỔĐỀVÀHỨASẼKHAITHỊ[^]
Phậtdạy:”TuBồĐề!Lờiôngvừahỏithậtlàquílắm!vậyônghãychămchúnghe,tasẽvìcácôngchỉdạy”.
Phậtdạytiếp:”TuBồĐề!NếucóngườipháttâmBồĐề,muốncầuquảPhật,thìnhưlờitadạyđâymà”hàngphụcvọngtâm”và”antrụchơntâm”.
LƯỢCGIẢI
NhờôngTuBồĐềthưathỉnh,màPhậtnóikinhBátNhã,đểchỉdạychochúngsanhtỏngộ:Tựcmìnhcótánh”BátNhã”vàphảitựtrởvềvớitánh”BátNhã”củamình;nênphậtkhencâuhỏicủaôngTuBồĐềthậtlàquílắm!
Nhưngngộnhậpđượclý”BátNhã”,khôngphảingườivọngtâmloạnýmànhậpđược;phảingườidọnmìnhsạchsẽ,thànhtâmđịnhý,mớilãnhhộiđược,nênPhậtdạy:”Phảichămchúnghe”.VàPhậthứasẽdạyphươngpháp”hàngphụcvọngtâmvàantrụchơntâm”nhưsau.
GIẢIDANHTỪ
TâmBồĐề:BồĐềlàdịchâmtiếngPhạn,dịchnghĩalà”Giác”tứclàgiácngộ.TâmBồĐềlàtâmgiácngộ,sángsuốt;nóidễhiểuho7nlà”tâmPhật”(PhậtcũngdịchlàGiác)
NgườipháttâmPhậtđểcầuquảPhật,tâmBồĐềlà”NhơnPhật”quảBồĐềlà”quảPhật”.
TuBồĐề:Têncủamộtvịđệtửphật.Trunghoadịchcó3nghĩa:1.Thiệnhiện(khéothịhiện),2.Thiệnkiết(điềmlành),3.Khôngsanh(ôngưanhập”khôngđịnh”vàngộlý”chơnkhông”thứnhứt).
ÔngTuBồĐề,bêntrongthìẩnhạnhbt,bênngoàilạihiệntướngThinhvăn;địavịcao,phướcđứclớn,nêngọilà”Trưởnglão”.
Thếtôn:”Phậtlàmộtđấngmàtấtcảchúngsanhtrongthếgianvàxuấtthếgianđềutônkính.
***
3.PHẬTDẠYbtĐỘSANHKHÔNGNÊNCHẤPTƯỚNG[^]
phậtdạy:”TuBồĐề!cácôngphảiynhưlờitadạyđây,màhàngphụcvọngtâmcủamình.
TuBồĐề!CácvịĐạiBồTátphảiđộtấtcảcácloạichúngsanh(nhưloàisanhtrứng,loàisanhcon,loàisanhchỗẩmthấp,loàihoásanh,loàicósắc,loàicótưởng,loàichẳngphảikhôngtưởngv.v…)đềuđượcnhậpNiếtbàn.BồTáttuyđộvôlượngvôsốchúngsanhnhưvậy,nhưngkhôngthấycómộtchúngsanhnàođượcđộ.Tạisaovậy?NếuBồTátcònthấycómìnhđộvàchúngsanhđượcđộ,tứclàBồTátcònchấpbốntướng(tướngngã,tướngnhơn,tướngchúngsanhvàtướngthọgiả)thìkhôngphảilàBồTát”.
LƯỢCGIẢI
ĐoạnnàyPhậtdạyBồTátđộsanh,phảidùngTríhuệBátNhã,phácácvọngchấpngã,nhơnv.v…đólàphươngpháp”hàngphụcvọngtâm”.
BồTátmuốnbiếtmìnhcònphiềnnãovọngchấphaykhông,đểdiệttrừ,tấtnhiênphảilaomìnhvàophiềnnão;nghĩalàphảinhậpthếđộsanh,làmcácPhậtsự.
PhậtdạyBồTátkhinhậpthếđộsanhlàmcácPhậtsự,luônluônphảidùngTríhuệBátNhãphátrừcácchấpngã,chấppháp,khôngcònthấybốntướng(ngãnhơnv.v….)thìphiềnnãovọngchấpkhôngsanh.Đólàphươngpháp”hàngphụcvọngtâm”.
NếuBồTátvừakhởivọngchấp:”cómìnhđộvàngườiđượcđộv.v…”,tứclàBồTátcònngã,nhơn,bỉ,thử,thìvôsốphiềnnãođuanhaunổilênnhưsóng.Cổnhơnnói:
“Nhứtbatàiđộng,vạnbatuỳ”.
Nghĩalà:Mộtlượngsóngvừanhôlên,thìtrămngànlượngsóngliềntheođómànổilên.
NếuBồTátcònvôminhphiềnnãovọngchấpnổilên,thìkhôngphảilàBồTát;vìchưanhậpđượcTríhuệBátNhã.
KinhTứthậpnhịchươngchép:
“Giáophápcủata:”Niệm”màkhôngtrụchấpnơiniệm,mớithậtlà”Niệm”.”Làm”màkhôngtrụchấpnơilàm,mớithậtlà”làm”.”Nói”màkhôngtrụchấpnơilàm,mớithậtlà”nói”.”Tu”màkhôngtrụchấpnơilàm,mớithậtlà”tu”.”Chứng”màkhôngtrụchấpnơilàm,mớithậtlà”chứng”.
Đólàtônchỉ”vôtrụtướng”củakinhBátNhã.
GIẢIDANHTỪ
Tấtcảchúngsanhchialàm9loại:
1.Loàisanhtrứng(noãnsanh):nhưgà,vịt,chim,còv.v…
2.Loàisanhcon(thaisanh):nhưngười,trâu,bòv.v…
3.Loàisanhnơiẩmthấp(thấpsanh):nhưvitrùng,conoănv.v…
4.Loàihoásanh(hoásanh):nhưcỏmụchoásanhđơmđớmv.v…
5.Loàicóhìnhsắc(hữusắc):nhưchúngsanhởcõiDụcvàcõiSắc.
6.Loàikhônghìnhsắc(vôsắc):nhưchúngsanhởcõiVôsắcv.v…
7.Loàicótâmtưởng(hữutưởng):nhưchúngsanhởcõitrờihữutưởngv.v…
8.Loàikhôngtâmtưởng(vôtưởng):nhưchúngsanhởcõivôtưởng.ChúngsanhởcõiDục,tuđịnhvôtưởng,đượcsanhvềcõitrờiVôtưởng,hưởngthọ500kiếp,rồivẫntrởlạitrongvòngsanhtửluânhồi.
9.Loàichẳngphảicótưởngvàchẳngphảikhôngtưởng(phihữutưởng,phivôtưởng):nhưchúngsanhởcõitrờiphiphitưởngxứ,trongcõiVôsắc.Chúngsanhởcõinày,đồngvớihưkhông,khôngcóthânthểvàthếgiới.Họchỉcóđịnhkhôngcóhuệ,thọđếntámvạnkiếp,rồitrởlạiđoạvềchỗkhôngvong.
BỐNTƯỚNG:Mỗichúngsanhđềucóbốntướng:Nhưđốivớingườikháctựxưng”tôi”hay”ta”,là”ngãtướng”;Tacónhơncáchlà”nhơntướng”;Tathuộcloàihữutình,sanhvậtlà”chúngsanhtướng”;Tacóthânmạng,sốngtrongmộtthờigianlà”thọgiảtướng”.
Tómlại,phàmchấpmộttướng,tấtnhiênchấpđủbốntướng:
_Ngãtướng:chấpcó”ta”
_Nhơntướng:chấpcó”loàingười”.
_Chúngsanhtướng:chấpcóchúngsanh.
_Thọgiảtướng:chấpcómạngsốngtrongmộtthờigian
NIẾTBÀN:DịchâmcủatiếngPhạn”Nirvana”,dịchnghĩalàviêntịch:Viênmãnvắnglặng.Niếtbàncóbốnloại:
1.TánhtịnhNiếtbàn.
2.VôtrụxứNiếtbàn.
3.HữudưNiếtbàn.
4.VôdưNiếtbàn.
(XemđoạnDiệtđếtrongquyểnTứdiệuđế).
***
4.PHẬTDẠYBỔTÁTBỐTHÍKHÔNGNÊNCHẤPTƯỚNG[^]
Phậtdạy:”TuBồĐề!BồTátkhituphápBốthí,khôngnêntrụchấpcáctướng;nghĩalàkhôngnêntrụchấptướngsáutrầnlà:sắc,thinh,hương,vị,xúcvàpháp.Tạisaovậy?NếuBồTátbốthímàkhôngchấptướngbốthí,thìphướcđứcnhiềulắm,khôngthểnghĩbàn”.
LƯỢCGIẢI
Đoạntrên(đoạn3),PhậtdạyBồTátkhiđộsanh,phảidùngTríhuệBátNhãphátrừ”ngãchấp”,tứclàkhôngchấpbốntướng:ngã,nhơn,chúngsanhvàthọgiả.
Đoạnnày,PhậtdạyBồTátkhibốthí,cũngphảidùngTríhuệBátNhã,phátrừ”phápchấp”;nghĩalàkhôngchấptướngsáutrần:sắc,thinh,hương,vị,xúcvàpháp.Đólàphươngpháp”hàngphụcvọngtâm”.
BồTátlàmPhậtsự,nhưhoáđộchúngsanhhaybốthív.v…màtâmcònchấpngãchấppháp,tấtnhiêntâmcònphiềnnãonhiễmômàlàmcácphậtsự(phướcthiện),thìcácPhậtsựđócũngbiếnthànhnhiễmô;cũngnhưđemđồnhơbẩnmàđựngvậttinhkhiết,thìvậttinhkhiếttrởthànhnhơbẩn,nênhànhgiảchỉhưởngphướchữulậunhiễmô;nghĩalàphướcbáunhơnthiênởthếgian,hưởngcóthờihạn;nhưhưkhôngbịcuộchạntronglynhỏ.
Tráilại,khilàmcácPhậtsự,nhưbốthív.v…nếuBồTátdùngTríhuệBátNhã,phátrừchấpngã,chấppháp;nghĩalàkhôngchấpmìnhlàngườibốthí,banơn(chấpngã),kialàkẻthọthí,chịuơn(chấpnhơn),đâylàvậtbốthí(chấppháp),thícácphiềnnãonhiễmôkhôngsanh,tâmđượcthanhtịnh.TânthanhtịnhtứclàtâmPhậthaytâmchơnnhư,rộngrãibaola,nhưmườiphươnhhưkhông.Nếuđemtâmthanhtịnhmàbốthí,thìhànhgiảđượcphướcvôlậuthanhtịnh,rộnglớnnhưhưkhông,khôngcùngtận.Cũngnhưmộtgiọtnướctuynhỏ(bốthíít),nhưngđượchoàvàobiểncả(tâmtinh)thìcũngđượcbiếnkhắpcảbiển,rộngrãibaola.
BởithếnênPhậtdạy:BồTátkhibốthíphải”tamluânkhôngtịch”,nghĩalàkhôngthấy(chấp)cómìnhbanơn,kẻchịuơnvàvậtbốthí.Nhưthếmớigọilà”BốthíBalamật”(Bốthírốtráo).
5.BỐTHÍKHÔNGCHẤPTƯỚNGPHƯỚCNHIỀUNHƯMƯỜIPHƯƠNGHƯKHÔNG[^]
Phậthỏi:”TuBồĐề!HưkhôngởphươngĐôngcóthểnghĩbànđượckhông?”.TuBồĐềthưa:”bạchThếTôn!khôngthểnghĩbànđược”.
Phậthỏitiếp:”HưkhôngphươngTây,phươngNam,phươngBắc,phươngtrên,phươngdướivàbốngốc,cóthểnghĩbànđượckhông?”TuBồĐềthưa:”Bạchthếtôn!khôngthểnghĩbànđược”.
“Phậtdạy:”TuBồĐề!BồTátbốthí,khôngtrụchấpcáctướng,đặngphướcđứccũngnhưmườiphươnghưkhông,nghĩalànhiềulắmkhôngthểnghĩbàn”.
LƯỢCGIẢI
Đoạnnàytiếptheođoạntrên(đoạn4),Phậtdùngmườiphươnghưkhông,đểthídụphướcđứccủangườibốthíkhôngchấptướng.
Phậtdạy,BồTátkhôngchấptướngbốthí,haynóicáchkháclàđúngnhưTríhuệBátNhãmàlàmviệcbốthí,thìđượcphướcđứcvôlậuthanhtịnhvànhiềunhưmườiphươnghưkhông,khôngcócùngtận.
_Thếnàolàphướchữulậunhiễmô,cócùngtận?
Vàthếnàolàphướcvôlậuthanhtịnh,khôngcùngtận?
Chúngtôixindẫnmộtthídụlàmđiểnhình,đểgiảithíchvấnđềnày:
Cóhaigiađìnhnghèokhó,đồnggặpmộthoàncảnhnhưnhau,trongnhàđềucótainạn.Cảhaiđềuđếnhainhàkhágiảđểmượntriền.Mộtnhàkhágiảcótâmtham,thủlợi,nênkhiđưacủarađòicólời.Nhàkhágiảthứhaicótâmtừbi,thươngngườinghèokhổlạigặptainạn,nênchomượnkhông,chẳngnghĩđếnviệccảmơnhaytiềnlời.
Đúngkỳhẹn,càhaigiađìnhtainạnđềuđemsốtiềntrảchohaingườikhágiả.Ngườikhágiảthamlợi,nhậnthêmsốtiềnlờichitiêuítngàyhết.Thếlàhaibênkhôngcònơníchgìnhaunữacả.Ngườikhágiảthứhai,vìtâmnhơntừgiúpngườikhôngcầudanhlợi,nênđượcngườikhốnkhókianhớơnvàthươngkinhmãimãi.
Đếnkhinướcnhàbịgiặcgiã,cảhainhàkhágiảđềutảncư.Giađìnhngườithamlợi,tìmngườigiúpđỡkhôngra;đếncậyanhvaytiềnlúctrướccũngkhôngđược.Đâylàdụchophướchữulậunhiễmô(đemtânthamlàmphước)cócùngtận.
Tráilại,giađìngngườinhơntừ,đượcngườinghèokhóthọơntrướckia,tìnhnguyệnhysinhgiúpđỡmãimãikhôngtínhtiềncông.Đâylàdụchophướcvôlậuthanhtịnh(đemtâmtừbilàmphước)khôngcùngtận.
Tómlại,nếuhànhgiảđemtâmphiềnnãonhiễmô(tham,sân,siv.v…)màlàmcácPhậtsự,thìchỉhưởngphướcôtrượchữulậucủanhơnthiên,cócùngtận.
Tráilại,nếuhànhgiảđemtâmthanhtịnh(từbi,Tríhuệ,khôngcầudanhlợiv.v…)màlàmcácPhậtsự,thìhưởngphướcvôlậuthanhtịnhcủaPhật,khôngcùngtận.
***
6.PHẬTDẠYANTRỤCHƠNTÂM[^]
Tómlại,Phậtdạy:”TuBồĐề!cácvịBồTátphảiynhưlờitadạyđómàantrụchơntâm”.
LƯỢCGIẢI
ĐoạnnàyPhậttómkếtlạihaiđoạntrên,đểtrảlờicâuhỏicủaôngTuBồĐề:”Làmsaoantruchơntâm”.
Phậtdạy:”CácvịBồTátđộvôlượngvôbiênchúngsanhđềuđượcnhậpNiếtbàn,nhưngkhôngthấycómộtchúngsanhnàođượcđộ”;và”BồTáttuphápbốthí,khôngnêntrụchấpcáctướngnhưsắc,thinh,hương,vị,xúcvàpháp”,nghĩalàBồTátkhôngchấpngã(khiđộsanh)khôngchấppháp(khibốthí);đólàphươngpháp”hàngphụcvọngtâm”màcũnglà”antrụchơntâm”.
NếuBồTátđộsanhvàlàmcácPhậtsự,màcònkhởivọngtâm,chấpnơicáctướng(ngã,nhơnv.v…)thìcácphiềnnãotham,sân,siđuanhaunổilên.Nếutham,sân,siđãnổithìkhôngsaokhởitạonghiệpsanhtửluânhồi.
Tráilại,nếuBồTátđộsanhhaylàmcácPhậtsự,màkhôngkhởivọngtâm,chấpcáctướngngã,phápv.v…thìcácphiềnnãokhôngsanh.Phiềnnãokhôngsanh,thìkhôngtạonghiệp.Nghiệpkhôngtạothìkhôngcònsanhtửluânhồi.
Tómlại,Phậtdạy:”Đừngtrụchấpmộtnơinào”.Đólàphươngpháp”hàngphụcvọngtâm”và”antruchơntâm”củahàngĐạithừaBồTát.
NgàiLongTếHoàthượngngộđượclý”vôtrụ”củakinhBátNhã,nêncólàmbàitụngrằng:
Nguyênvăn(dịchâm)
Tâmcảnhđốntiêudung
Phươngminhsắcdữkhông
Dụcthứcbổnlaithể
Thanhsơnbạchvântrung
Dịchnghĩa
Khôngcònchấptâmvàcảnh
Mớingộđượclýsắc,không
Muốnbiếtbổnlaibảnthể
Kìa,mâytrắngvớinonxanh.
ĐẠIÝ
Muốnngộđượclý”sắctứcthịkhông,khôngtứcthịsắc”,thìphảitrừcácvọngchấpngã(tâm)vàpháp(cảnh).MuốnbiếtbảnthểBátNhãchơnkhông,xưanaynhưthếnào,thìcứxem”Kìa,mâytrắngvớinonxanh”.
